تبریز یکی از شهرهای بزرگ ایران و مرکز استان آذربایجان شرقی است. این شهر، بزرگ‌ترین شهر منطقه شمال‌غرب ایران و مناطق آذری‌نشین بوده و مرکز اداری، ارتباطی، بازرگانی، سیاسی، صنعتی، فرهنگی و نظامی این منطقه شناخته می‌شود.

اکثریت ساکنان تبریز آذربایجانی بوده. و به زبان ترکی آذربایجانی با لهجه تبریزی سخن می‌گویند؛ البته برخی اسناد تاریخی نشان می‌دهد که تا سده یازدهم هجری، زبان آذری –شاخه‌ای از زبان‌های ایرانی– در این شهر تکلم می‌شده‌است.

تبریز در طول تاریخ خود با فراز و فرودهای بسیاری روبه‌رو بوده‌است. تاریخ این شهر، اشغال توسط بیگانگان و حوادث جانکاه طبیعی –از جمله زمین‌لرزه‌های مهلک– را تجربه کرده‌است. سنگ بنای تبریز کنونی به دوران اشکانی و ساسانی برمی‌گردد.[۲] این شهر در طول حکومت ۴۰۰ ساله خاندان «رَوّادی» و اسکان قبیله عرب «اَزْد» به شکوفایی رسید.

تبریز یکی از طویل‌المدت‌ترین پایتخت‌های ایران بوده‌است این شهر پایتخت سیاسی ایران در زمان اتابکان، خوارزمشاهیان، ایلخانان، چوپانیان، جلایریان، قراقویونلوها، آق‌قویونلوها، صفویان و ولیعهدنشین ایران در دوره قاجاریان بوده‌است اوج شکوفایی تبریز مربوط به دوره ایلخانان است که در این زمان، پایتخت قلمرویی پهناور از نیل تا آسیای مرکزی بود این شهر در سال ۱۵۰۰ میلادی و در زمان پایتختی صفویان به‌عنوان پنجمین شهر بزرگ جهان شناخته می‌شد.

تبریز مجدداً در دوره قاجار به شکوفایی رسید؛ به طوری که در این دوره به‌عنوان مهم‌ترین و پیشروترین شهر ایران شناخته می‌شد در دوران معاصر نیز این شهر یکی از مراکز مهم اقتصادی و صنعتی در سطح کشور محسوب می‌شود همچنین تبریز در دو سده اخیر، مبدأ بسیاری از تحولات اجتماعی، فرهنگی و صنعتی در ایران بوده‌است؛ به طوری که این شهر آغازگر انقلاب مشروطه بوده و نقشی کلیدی در تحولات بعدی کشور –همچون انقلاب ۱۳۵۷ ایران– و مدرنیزه کردن کشور داشته‌است.

مینورسکی معتقد است که تلفظ تِبریز باید به گویش ایرانی آذری قدیم تعلق داشته باشد. این گویش به گویش‌های موسوم به گویش‌های ایرانی جنوب دریای خزر وابسته‌است؛ یا به احتمال بیش‌تر، تلفظ تِبریز معرب‌شده نام شهر در باب فِعلیل در زبان عربی است. هم‌چنین شیوه نگارش نام این شهر در زبان ارمنی و تجزیه و تحلیل صیغه ارمنی، نمایانگر وابستگی واژه تَوریژ به «زبان پهلوی شمالی» می‌باشد. مینورسکی در پایان چنین نتیجه می‌گیرد که این مسئله نشان می‌دهد که ریشه نام شهر به زمان‌های بسیار دور تا اوایل سلسله ساسانی یا شاید قبل از اشکانیان برمی‌گردد.

در مورد نام شهر توجیه مصطلح ولی عامیانه دیگری وجود دارد؛ از جمله این‌که زبیده زن هارون الرشید به بیماری تب نوبه مبتلا شده بود؛ چند روزی در آن حوالی اقامت کرده، در اثر هوای لطیف و دل‌انگیز آن‌جا بیماری وی زایل شده، فرموده شهری در آن محل بنا کنند و نام آن را «تب‌ریز» بگذارند هرچند احمد کسروی در کتاب آذری یا زبان باستان آذربایجان توجیهات از این دست را عامیانه و نادرست می‌داند.

لقب‌ها و عناوین

جشن افتتاح نخستین خط تراموای ایران در تبریز  معروف به قونقا در سال ۱۲۸۰ خورشیدی شهر اولین‌ها یکی از لقب‌های تبریز است.

تبریز به عنوان شهر اولین‌ها شهر بدون گدا شهر زیرگذرها و روگذرها پایتخت گردشگری اسلامی در سال ۲۰۱۸، من‌ترین شهر ایران سالم‌ترین شهر ایران مهد سرمایه‌گذاری ایران دومین شهر صنعتی ایران، دومین شهر دانشگاهی ایران دومین شهر بلندمرتبه‌ساز ایران دومین قطب علوم پزشکی ایران دومین شهر در جذب گردشگر سلامت در ایران شهر شکلاتی ایران قطب خودروسازی ایران قطب قطعه‌سازی ایران قطب تولید موتور دیزل خاورمیانه شهر جهانی بافت فرش و یکی از مهم‌ترین شهرهای مهاجرپذیر ایران شناخته می‌شود.

تبریز در غرب استان آذربایجان شرقی و در منتهی‌الیه مشرق و جنوب‌شرق جلگه تبریز قرار گرفته‌است. این شهر از سمت شمال به کوه‌های پکه‌چین و عون بن علی، از سمت شمال‌شرق به کوه‌های گوزنی و باباباغی، از سمت شرق به گردنه پایان و از سمت جنوب به دامنه‌های رشته‌کوه سهند محدود شده‌است.

تبریز از سمت شمال، جنوب و شرق به کوهستان و از سمت غرب به زمین‌های هموار دشت تبریز و شوره‌زارهای تلخه‌رود آجی‌چای محدود شده و به شکل یک چاله نسبتاً بزرگ یا یک جلگه بین‌کوهی درآمده‌است.

قومیت مردم ساکن در تبریز شامل ۹۶٫۵٪ ترک آذری، ۲٫۹٪ فارسی‌زبان و ۰٫۶٪ از سایر قومیت‌ها می‌باشد. همچنین مطالعه مقایسه‌ای در مورد ساختار ژنتیکی ۳۵۲ ایرانی نشان داده که آذری‌های ایرانی و احتمالاً اهالی تبریز، قرابت ژنتیکی نزدیکی با مردم گرجستان دارند.

کندوان یکی از روستاهای استان آذربایجان شرقی است که در کندوان در حدود  60 کیلومتری جنوب غربی تبریز در یکی از روستاهای دهستان سهند در 18 کیلومتری جنوب اسکو، در دامنه سرسبز سلطان داغی واقع شده است. دهستان سهند بخش مرکزی شهرستان اسکو ‌است. این روستا دارای جاذبه‌ های گردشگری فراوانی ‌است که به ‌دلیل شکل خانه ‌های آن که به ‌مانند کندوی عسل در دل کوه کنده شده ‌اند است و جالب آنکه عسل از مهم ‌ترین سوغات روستای کندوان است.

در اثر فعل و انفعالات آتشفشانی کوه های سهند؛ منظره‏ای در یکی از خوش آب و هواترین نقاط ایران ایجاد شده که بیشتر به نظر خواب و خیال می آید. ده ها کران چندتایی، جفتی، تکی، مخروطی شکل و دوک مانند؛ یکی از بهترین مناظر طبیعی ایران را مجسم ساخته است. از دهانه‏ های آتشفشان سهند و دیگر کوه های آتشفشانی اطراف، طی هزاران سال، مواد مذاب بیرون می‏جهیده است. این گدازه ها در طی قرون متمادی روی هم انباشته و به تدریج بر روی آنها پوسته‏ای از سنگ ایجاد گردیده است. توده ها و گدازه های مذاب آتشفشانی به وسیله باد و بوران طی هزاران سال متمادی تغییر شکل داده و به فرم کران در آمده است. به تدریج قسمت های کمتر سخت کران ها ریخته و قسمت های سخت‏تر باقی مانده و وضعیت کنونی را که بیشتر به معجزه طبیعی شباهت دارد ایجاد نموده است. باد و باران مفرط به خصوص در کران های ناحیه ورودی روستا بیشتر موثر بوده و صدمه زیادی به آنها وارد آورده، در صورتی که در شرق و انتهای روستا به خاطر وجود تپه های مرتفع کران ها بلندتر و سالم‏تر باقی مانده است.

کندوان یکی از سه روستای صخره‌ ای جهان است که این موجب جذابیت بی‌ نظیر آن شده است.

معماری روستای کندوان و جاری بودن زندگی مردم در قالب بافت قدیمی آن یک استثنا در دنیا به حساب می‌ آید. چرا که دیگر در ترکیه و آمریکا کسی در کاپادوکیه و داکوتا زندگی نمی ‌کند. کندوان روستایی است بنا شده در صخره و تنها سازه این دهکده را سنگ‌ها تشکیل می ‌دهند. خانه ‌ها هرمی شکل هستند و برای دام ‌ها نیز حفره‌هایی در سنگ‌ ها بنا شده است. خانه های سنتی و باستانی کندوان از نظر نوع معماری در ایران نظیر ندارند و به عقیده تعدادی از محققین احداث این خانه‌ها به قرن ۷ هجری همزمان با یورش مغول‌ها برمی‌ گردد.

کندوان منطقه ‌ای ییلاقی از رشته کوه‌ های سهند است که مراتع سرسبزش عشایر زیادی را به آن جا می‌کشاند. چشمه آب معدنی کندوان نیز یکی از جاذبه‌های این روستای ۶ هزار ساله محسوب می ‌شود. آب این چشمه با کمترین درصد سنگینی برای درمان بیماری ‌های کلیوی بسیار مفید است.

آبریزها اکثرا در کنار معابر و در خارج از کران ها و محیط مسکونی قرار داشته و هر چند خانواده به طور مشترک دارای یک آبریز هستند. آبریزها اکثرا دارای چند محل نشیمن و انباره می‏باشد که بستگی به شیب زمین دارد. به خاطر قطر و ضخامت زیاد کران‌ها، ایجاد نورگیر در طبقات پایین کار بسیار مشکلی است، بدین مناسبت نورگیرها اغلب در طبقات بالا واقع شده ‌اند. جنس پنجره‌ها از چوب بوده اغلب به شکل شطرنجی و در آنها قطعات کوچک شیشه تعبیه شده است.

وجود آب معدنی، خانه‌های منحصر به فرد، دره‌های سرسبز و خرم، آب و هوای مطبوع و لبنیات و عسل مرغوب کوهستان، سبب جذب تعداد کثیری مسافر از نقاط دور و نزدیک به این روستا به خصوص در فصول مساعد سال می شود.

موزه آذربایجان یکی از مهم‌ ترین موزه‌های ایران است که در شهر تبریز و در خیابان امام و جوار مسجد کبود قرار گرفته‌ است در موزه آذربایجان که به عنوان دومین موزه تاریخی ایران پس از موزه ملی تهران شناخته می‌ شود آثار متعلق به دوران پیش از اسلام و دوران اسلامی به نمایش گذاشته شده ‌اند.

موزه آذربایجان  تبریز در سال 1341 مورد بهره برداری قرار گرفته است و در حال حاضر با سه سالن نمایش به ابعاد 37 در 12 متر و چند اتاق اداری و کتابخانه، یکی از بزرگترین موزه های کشور است. زیر بنای موزه آذربایجان 2400 متر مربع می باشد. موزه آذربایجان با دارا بودن 2300 قطعه اشیای عتیقه و هنری ثبت شده و بیش از یک هزار شیء غیر ثبتی در مرکز توجه دوستداران فرهنگ و هنر کشورمان و جهانگردان خارجی قرار دارد و به طور متوسط همه ساله در حدود یکصدهزار نفر از آن بازدید می کنند.

طبقه همکف موزه آذربایجان تبریز :

در طبقه همکف موزه آذربایجان، آثار و اشیای تاریخی مربوط به دوران پیش از تاریخ و دوران پیش از اسلام گردآوری شده ‌اند که سفال‌های مربوط به تپه اسماعیل‌آباد با هفت هزار سال قدمت، از تاریخی‌ترین آثار این بخش بشمار می ‌روند. قدمت سنگ‌های معدنی “سرپانتین” که در جیرفت یافته شده‌اند نیز به دوران پیش از تاریخ می‌رسد؛ بر روی این سنگ‌ها تصاویری از گیاهان و حیوانات گوناگون نقش بسته ‌است. همچنین مجسمه الهه زن که در رستم‌آباد گیلان یافته شده است، سه هزار سال قدمت دارد؛ این مجسمه ارزش زن را در دوران ایران باستان به تصویر کشیده ‌است. ریتون‌های مربوط به دو تا سه هزار سال پیش نیز در این موزه نگهداری می‌شوند.

اجساد مرد و زنی که مربوط به سه هزار سال پیش هستند در سال ۱۳۷۸ خورشیدی و در پیرامون مسجد کبود یافت شده ‌است. این اجساد از بقایای گورستان سه هزار ساله‌ای محسوب می‌شوند که برای بازدید عموم به موزه آذربایجان انتقال یافته‌اند. سنگ بسم‌الله اثر محمدعلی قوچانی نیز در انتهای سالن طبقه همکف قرار گرفته‌ است. چهار قسمت از این سنگ پنج‌ قسمتی قاب آن و یک قسمت باقی‌مانده نیز متن آن است.

طبقه اول موزه آذربایجان تبریز :

قدیمی‌ترین آثار طبقه اول موزه آذربایجان مربوط به سده چهارم هجری و شهر نیشابور است که از مهم‌ترین ویژگی‌های آنها می‌توان به استفاده از خط کوفی، استفاده نقش‌های اسلیمی و استفاده از لعاب سفید در این آثار اشاره کرد. ظروف سفالی مربوط به دوره ایلخانان و قفل رمزی مربوط به سده ششم هجری نیز از دیگر آثار تاریخی این بخش محسوب می‌گردند.

در سالن سکه‌ها و مهرهای تاریخی ایران نیز قدیمی‌ترین سکه‌های ضرب‌شده در ایران از دوره هخامنشیان تا دوره قاجاریان به نمایش درآمده‌اند. همچنین نمونه‌هایی از مهرهای تاریخی ایران در این بخش قرار گرفته‌اند.

طبقه زیرزمین موزه آذربایجان تبریز :

مجسمه‌ های ساخته ‌شده توسط احد حسینی در طبقه زیرزمین موزه آذربایجان نگهداری می‌شوند. این مجسمه‌ها دید عمیقی نسبت به سرگذشت و اخلاق انسان در طول سده‌های گذشته -به خصوص سده بیستم- دارند.

بخش سنگ‌نگاره‌های تاریخی، جدیدترین بخش موزه آذربایجان است که در طبقهٔ زیرزمین این موزه قرار گرفته ‌است. در این بخش مجموعه‌ای از پیکره‌های انسانی، سنگ گورها، سنگ‌های کتیبه‌دار، قوچ‌های سنگی و مجسمه‌های سنگی به نمایش گذاشته شده‌اند.

بازار تبریز یکی از بزرگ ‌ترین و مهم ‌ترین بازارهای سرپوشیده در سطح ایران و قاره آسیا بشمار می ‌رود گفته می شود بازار تبریز با مساحتی حدود یک کیلومتر مربع بزرگ‌ ترین بازار سرپوشیده سنتی جهان است. بازار تبریز در مردادماه سال ۱۳۸۹ خورشیدی به عنوان نخستین بازار جهان در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.

عواملی مانند سبک معماری بازار، آرایش مغازه ها، کثرت تیمچه ها، کاروان سراها، دالان ها، راسته ها و همچنین انواع مشاغل و حرفه ها، وجود تعداد بسیاری مدرسه و مسجد که عمدتاً از سابقه تاریخی برخوردارند، این بازار را به نمونه عالی مجهز تجارت، کسب و زندگی اسلامی و شرقی تبدیل کرده است.

پیشتر به جهت قرارگرفتن شهر تبریز بر سر چهارراه جاده ابریشم و گذر روزانه هزاران کاروان از کشورهای مختلف آسیایی، آفریقایی و اروپایی از آن، این شهر و بازار آن از رونق بسیار خوبی برخوردار بوده است. این بازار حدود ۳ سده پیش و پس از وقوع زمین ‌لرزه تاریخی تبریز در سال ۱۱۹۳ قمری توسط نجفقلی خان دنبلی حاکم وقت تبریز بازسازی شده است. بازار تبریز در سال ۱۳۵۴ خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. تاریخ بنای این مجموعه مشخص نیست؛ ولی بسیاری از جهانگردانی که از سدهٔ چهارم هجری تا دوره قاجاریان از این بازار بازدید کرده‌اند، درباره آن اطلاعاتی ارائه داده‌اند.

هستهٔ مرکزی شهر تبریز در داخل یک چهارضلعی قرار گرفته و بازار تبریز در مرکز این چهارضلعی واقع شده ‌است. این بازار از سمت شرق به عالی‌ قاپو  مجموعه کاخ‌های ولی‌عهدنشین و از سمت غرب به مسجد جامع محدود شده و از سمت شمال، بخش‌هایی از شمال رودخانه مهران‌رود را شامل می ‌شود و این دو بخش به وسیله پل‌های چوبی که در امتداد راسته ‌بازار قرار دارند، به هم متصل می ‌شوند.

پیش‌تر یکی از ارکان‌های اصلی و اساسی بازار تبریز، ارامنه بودند؛ به طوری که یکی از گردشگران فرانسوی از جایگاه ویژه و ممتاز مغازه‌های آن‌ها در این بازار در تجارت با تاجران روس خبر داده ‌است. ارامنه داد و ستد بسیاری با اروپاییان داشتند؛ به گونه‌ای که ارامنه گرجستان برای نخستین‌بار کالاهای انگلیسی را از استانبول خریداری کرده و وارد مناطق شمالی ایران کردند.

بازارچه‌ های بازار تبریز :

ـ بازار امیر تبریز :

بازار امیر یکی از مهم‌ترین و پررونق‌ترین بازارهای تبریز است. میرزا محمدخان امیرنظام، فرزند شیخ علی‌خان وزیر شاه سلیمان و نوهٔ میرآخور شیخ صفی‌الدین اردبیلی، این بازار را بنا نهاده‌ است. وی در زمان ولی‌عهدی عباس میرزای نایب‌السلطنه وارد تبریز شده و به‌جهت حمایت‌های او به سمت امیرنظامی رسیده‌ است.

ـ بازار بلورفروشان تبریز :

بازار بلورفروشان (قیزبستی) پیش‌تر مکان فروش بهترین وسایل شیشه‌ای از جمله بلور در سطح تبریز بوده ‌است. تیمچه‌ها و سراهای آن شامل “تیمچه قندفروشان”، “تیمچه مظفریه”، “دالان بادامچی‌لر”، “دالان حاج شیخ”، “دالان میرزا مهدی”، “سرای میرزا مهدی” و “سرای گرجیلر (جورجیلر)” می ‌شود.

ـ بازار حرمخانه تبریز :

از تیمچه‌ها و سراهای بازار حرمخانه می ‌توان به “تیمچه سعدیه”، “تیمچه هاشمیه”، “سرای آلمانی‌ها” و “سرای صاحب‌دیوان”و (ساختمان سنگی کلانتری ۸ سابق) اشاره کرد.

ـ بازار شیشه‌گرخانه تبریز :

بازار شیشه‌گرخانه در گذشته محل فروش انواع شیشه بوده و بیش‌تر دکان‌های آن به شیشه‌سازی مشغول بوده‌اند. این بازار پیش‌تر از دو سرا به نام‌های “حاج رسول” و “میرزا علی‌النقی” تشکیل یافته بود؛ ولی شهرداری تبریز این دو سرا را تخریب کرده و در محل آن‌ها، بازار و پارک شمس تبریزی را احداث نمود. امروزه بازار شیشه‌گرخانه محل عرضه انواع لوازم آرایشی و لوازم‌التحریر است.

ـ بازار صادقیه تبریز :

بازار صادقیه از گذشته تا به امروز، محل فروش انواع قالی دست‌بافت تبریز بوده ‌است. از تیمچه‌ها و سراهای معروف این بازار می‌ توان “تیمچهٔ حاج رحیم”، “دالان خونی”، “سرای بزرگ شاهزاده”، “سرای دباغایی”، “سرای دودری”، “سرای قدیم سید حسین”، “سرای کوچک شاهزاده” و “سرای میانهٔ سید حسین” نام برد.

ـ بازار عباچی تبریز :

“تیمچه اخلاقی”، “تیمچه حسینی”، “تیمچه شعرباغان” و “سرای میراسماعیل” از تیمچه‌ها و سراهای مهم بازار عباچی محسوب می‌گردند.

ـ بازار کفاشان تبریز :

بازار کفاشان یکی از عمده‌ترین مکان‌های تولید و عرضه کفش در تبریز است. تیمچه‌ها و سراهای متعدد این بازار، محل دوخت و تولید انواع کفش است. از مهم‌ترین تیمچه‌ها و سراهای بازار کفاشان می‌توان به “تیمچه امید”، “تیمچه حاج ابوالقاسم”، “سرای امید” و “سرای حاج ابوالقاسم” اشاره کرد.

ـ بازار یمنی‌دوز تبریز :

بازار یمنی‌دوز در گذشته محل دوخت نوعی کفش محلی به نام یمنی بوده ‌است. تیمچه شفیع و سراهای آقا، شاهزاده و شفیع، از مشهورترین تیمچه‌ها و سراهای این بازار به‌شمار می‌روند.

راسته ‌بازار تبریز :

راسته‌بازار جزء یکی از بزرگ‌ترین بازارچه‌های بازار تبریز است. تیمچه‌ها و سراهای متعددی در این بازار وجود دارد که محل عرضه بسیاری از اقلام مورد نیاز مردم است و از این حیث به بازار ملی نیز شهرت دارد.

“تیمچه حاج تقی”، “تیمچه حاج شیخ”، “تیمچه حاج صفرعلی”، “تیمچه حاج محمدقلی”، “تیمچه‌های دودری”، “دالان خان”، “سرای حاج محمدقلی”، “سرای درعباسی”، “سرای دودری”، “سرای شیخ کاظم”، “سرای کچه‌چی‌لی”، “سرای گرچیلر (جورچلر)”، “سرای میرزا مهدی”، “سرای میانه حاج سید حسین”، “سرای میرزا جلیل” و “سرای نوی حاج سید حسین” از مهم‌ترین تیمچه‌ها و سراهای راسته‌بازار محسوب می‌شوند.

ائل گؤلی (ائل گلی) یا شاه ‌گلی یکی از مهم ‌ترین گردشگاه ‌های شهر تبریز است که در جنوب شرق آن و در ۷ کیلومتری مرکز شهر واقع شده ‌است. شاه گولی به معنی “استخر شاه” ترجمه شده است. گول در زبان ترکی به معنی استخر می ‎باشد. احداث بنای اولیه این آبگیر را به زمان پادشاهان آق قویونلو و توسعه آن را به زمان صفویه نسبت می‎ دهند.

ائل گلی، شاه ‌گلی تبریز تا پیش از روی‌ کارآمدن صفویان، بزرگترین منبع ذخیره آب جهت آبیاری باغ‌ های مناطق شرقی تبریز تا دروازه تهران و تپلی‌ باغ بوده ‌است. در دوران حکومت صفویان، تمام شن و ماسه و نخاله‌ های موجود در محوطه داخلی دریاچه فعلی خالی شده و دیواره ‌ای سنگی به دور آن کشیده شد.

در دوران قاجار در پیرامون استخر ائل گلی خیابان ‌هایی جهت عبور و مرور احداث گردید و در جوار این معابر، درختان درخت تبریزی، بید مجنون و گل‌های اطلسی متعددی در چندین ردیف جهت تزئین گردشگاه و پاکی آب و هوا کاشته شد. ائل گلی در دوران پهلوی به شهرداری تبریز واگذار شد تا به یک گردشگاه عمومی تبدیل شود. سید باقر کاضمی (مهذب‌الدوله) استاندار وقت آذربایجان شرقی، نخستین تعمیرات اساسی را در محوطه این گردشگاه به انجام رسانید. در مرکز استخر ائل گلی، عمارت کلاه ‌فرهنگی هشت ضلعی وجود دارد که امروزه به ‌صورت یک تالار پذیرایی مورد استفاده قرار می ‌گیرد و به کاخ ائل گلی مشهور است. این بنا پیشتر ساختمانی خشتی بود که در سال 1346 تخریب گشت و با همت شهرداری تبریز و استانداری، جای خود را به یک ساختمان زیبا و مقاوم داد.

دریاچه ائل گلی تبریز :

دریاچه ائل گلی با ۵٫۵ هکتار وسعت، گنجایش ۷۲۰۰۰۰ متر مکعب آب را دارد. این دریاچه پیشتر به سبب بزرگی و عظمت، شاه ‌گلی (دریاچهٔ بزرگ) نام داشته که پس از انقلاب اسلامی ایران به ائل گلی یعنی دریاچه مردم تغییرنام داده ‌است. یکی از شعبه ‌های رودخانه لیقوان که از نزدیکی روستای چاوان می‌گذرد، به‌صورت جویباری کوچک از سمت جنوب‌ شرقی دریاچه ائل‌گلی وارد آن شده و آب آن را تأمین می‌نماید.

تپه نسبتاً بلندی در بخش جنوبی دریاچه ائل‌گلی قرار گرفته که جنگل‌کاری شده و آبشارهای مصنوعی متعددی از این تپه به سمت داخل دریاچه سرازیر می‌شود. همچنین از ضلع جنوبی دریاچه تا مرکز آن و محل کاخ ائل‌گلی، خیابانی کشیده شده که عمارت کلاه‌ فرنگی را به ‌صورت یک شبه‌جزیره درآورده ‌است.

این دریاچه در هنگام فصل زمستـان با نمایی زیبا آمیخته‌ای از یخ و آب، خود را می نمایاند. در زمان یخ زدن دریاچه ماهی‌هایی که در این آب زندگی می‌کنند نمی‌توانند به سطح آب برسند و به همین دلیل رشد آن‌ها کند می‌شود. عمق دریاچه ائل گلی ۱۲ متر بوده و در محوطه آن قایقرانی انجام می ‌شود. همچنین شهربازی (لونا پارک تبریز) و نیز مسافرخانه‌های متعددی در داخل این گردشگاه وجود دارد.

کاخ ائل گلی تبریز :

عمارت کلاه ‌فرهنگی هشت‌ ضلعی موجود در مرکز دریاچه ایل ‌گلی که به کاخ ایل‌ گلی شهرت دارد، امروزه به ‌صورت یک تالار پذیرایی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این بنا پیش‌تر یک ساختمان یک‌ طبقه خشتی و فرسوده بود. شهرداری تبریز در سال ۱۳۴۶ خورشیدی ساختمان پیشین را تخریب و عمارت دوطبقه جدید و مقاومی در محل آن احداث کرد.

کاخ ائل گلی، شاه ‌گلی تبریز در دوران حکومت سلطان یعقوب آق‌قویونلو احداث شده و در دوران سلطنت صفویان گسترش یافته‌ است. قهرمان میرزا (هشتمین پسر عباس میرزا) نیز این عمارت را تکمیل‌تر نموده و آن را به‌صورت یک گردشگاه سلطنتی برای درباریان قاجار درآورده ‌است.

اولین اینترنت پارک کشور در ائل گلی تبریز :

به کمک کارشناسان سازمان آمار و فناوری اطلاعات شهرداری تبریز، سرویس اینترنت بی سیم برای استفاده گردشگران و شهروندان تبریزی در پارک ائل گلی برقرار گردید. به گزارش روابط عمومی سازمان، براساس پیشنهادی از سوی مدیریت گردشگری شهرداری تیریز و جهت سهولت برقراری ارتباطات اینترنتی گردشگران در تبریز، معاونت فنی سازمان آمار و فناوری اطلاعات اقدام به بسترسازی برای ایجاد این سرویس نمود و در مدت ۱۰ روز دو فرستنده، هرکدام با پوششی به شعاع ۳۰۰ متر کروی در ضلع شرقی و جنوبی ائل گلی نصب گردید.